Każdy z nas doświadcza w swoim życiu kar i nagród. Jako rodzice również trzymamy się tego modelu, a jeśli potrafimy mądrze z niego korzystać, stanie się on ogromnym wsparciem w procesie wychowania naszych dzieci. Niestety, mądrość w tym przypadku jest bardzo wskazana, gdyż nadużywanie którejkolwiek z metod, może spowodować pogłębianie się problemów, a czasem i powstawanie nowych.

 

Karać czy nagradzać dziecko?

Nagroda – to forma aprobaty zachowania dziecka , sprawiająca mu satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcająca do powtarzania podobnych zachowań, a tym samym utrwalająca w nim takie wzory postępowania, które są akceptowane przez środowisko. Ze względu na to, że podkreślanie pozytywnych stron zachowania ludzi przynosi lepsze rezultaty w wychowaniu niż stałe podkreślanie ich braków, to właśnie nagroda powinna być częściej stosowaną formą niż kara.

Kara – to sytuacja nieprzyjemna dla dziecka, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który był jej powodem. Celem kary jest wytworzenie w umyśle i świadomości dziecka związku pomiędzy niezadowoleniem, a czynami nieakceptowanymi przez rodzica i związku pomiędzy zadowoleniem, a czynami akceptowanymi. Dzięki temu zaznajamiamy dzieci z wzorami postępowań.

Chcąc wymierzać kary powinniśmy znać podstawowe zasady karania. Ważne jest, aby kara była współmierna do przewinienia, przy czym winowajca powinien mieć możliwość wytłumaczenia swego zachowania przed ewentualnym ukaraniem. Karając w stanie wzburzenia i zdenerwowania możemy popełnić błąd i zadziałać impulsywnie, wymierzając karę zupełnie nieadekwatną do przewinienia. Kary stosowane w stanach złości, kary niesprawiedliwe czy poniżające często wyzwalają w dziecku wrogość i chęć odwetu. Niszczą wzajemną więź uczuciową z osobą, która tą karę wymierzyła. Aby kara przyniosła oczekiwany skutek, dziecko musi zrozumieć co zrobiło źle, wówczas jest szansa, że w przyszłości uniknie tych niewłaściwych zachowań i samo będzie miało ochotę na poprawę.

Najdoskonalszą formą kary jest kara naturalna.

Dziecko odezwało się niegrzecznie do babci – musi ją zaraz przeprosić. W karach naturalnych ważne jest, by sytuacja, w której znalazło się dziecko, pomogła mu zrozumieć niewłaściwość jego zachowania.
Biorąc pod uwagę skuteczność kar można je również podzielić na pedagogiczne i niepedagogiczne. Do pierwszych zalicza się m.in. odmawianie dziecku przyjemności, wyrażanie smutku i zawodu, z powodu złego zachowania dziecka, czasowe odebranie przyznanego mu wcześniej przywileju, tłumaczenia i wyjaśnienia oraz wszelkiego rodzaju nagany. Do kar niepedagogicznych należą wyzwiska, epitety, reagowanie krzykiem na wykroczenie, jak również bicie, czy kara jakiejkolwiek izolacji.

I rzecz najważniejsza w karaniu.

Dziecko musi wiedzieć i czuć, że czyn jakiego się dopuściło nie wpływa na relacje i uczucia jakie do dziecka żywimy. Musimy oddzielić więc czyny od osoby dziecka.

10 złotych zasad mądrego karania.

1. Jeśli już karać to adekwatnie do wykroczenia. Nie należy karać zbyt ostro za błahe lub jednorazowe przewinienia. Tu powinna wystarczyć reprymenda.

2. Karać można tylko wtedy, gdy dziecko wie co zrobiło źle, tzn. zna obowiązujące normy postępowania i konsekwencje ich przekroczenia, a jednak normy te przekracza.

3. Ze względu na jakość cierpienia najskuteczniejszą do zastosowania jest kara naturalna, którą jest ponoszenie konsekwencji swojego postępowania

4. Najlepiej stosować kary naturalne, tzn. polegające na tym, że dziecko, które postąpiło źle, powinno samo naprawić wyrządzoną szkodę.

5. Winowajca powinien mieć możliwość wytłumaczenia swego zachowania przed ewentualnym ukaraniem, przy czym skrucha powinna mieć wpłynąć na złagodzenie kary.

6. Przy wymierzaniu kary należy stopień jej surowości oceniać z punktu widzenia dziecka.

7. Stosowanie zbyt surowych kar, bicie, powoduje, że pod wpływem lęku i bólu budzi się w dziecku nienawiść do osoby bijącej, a nie skrucha za popełniony czyn.

Wyzwala się też poczucie bezsilności i niesprawiedliwości. Aby w przyszłości uniknąć kary cielesnej dzieci oszukują i ukrywają swoje przewinienia.

8. Kara w żaden sposób nie może poniżać dziecka, jego godności, ani w żaden sposób godzić w jego ambicję.

9. Należy być konsekwentnym w stosowaniu kar.  Tylko wtedy przyniosą one pożądany skutek – czyli wyeliminowanie negatywnego zachowania.

10. Karane dziecko nigdy nie powinno poczuć, że jego zachowanie ma wpływ na to co do niego czujemy, dlatego należy oceniać sam postępek, a nigdy osobę.

Jak mądrze nagradzać?

Jeśli decydujemy się na stosowanie jakichkolwiek kar wobec dziecka, to należy pamiętać również o nagradzaniu.

Karzemy niewłaściwe zachowanie, ale koniecznie nagradzamy właściwe.

W wychowaniu dziecka, to właśnie nagroda ma ogromną wartość. To ona jest dowodem na to, że widzimy dziecka wysiłek i doceniamy jego starania.  Nagrody, które najmocniej wzmacniają zachowania pozytywne u dzieci to takie, które są przejawem miłości rodziców do dziecka.

Nagrody mogą być różne, od wspólnej zabawy, spaceru, wspólnego wyjścia do kina, na lody, możliwości zaproszenia przyjaciół do domu, aż po szczere wyrażenie radości i miłości. Kolejną nagrodą jest pochwała. To wbrew pozorom bardzo silny bodziec.

  • ośmiela ona dziecko nieśmiałe i niezdolne,
  • zachęca niewytrwałe,
  • powstrzymuje przed niewłaściwym zachowaniem,
  • wskazuje wartość wysiłku.

Pochwała jest często stosowanym rodzajem nagrody, szczególnie w przypadku dzieci młodszych. To ona zachęca do dalszej nauki, do dalszych postępów. Tą pochwałą są roześmiane oczy i oklaski rodzica widzącego pierwszy krok swojego dziecka.

Ciekawą formą nagród są też nagrody typu dyplom, własnoręcznie zrobiony przez rodzica lub wyróżnienie przypięte np. do lodówki, tak by wszyscy domownicy i przybyli goście je widzieli. Nagroda może mieć także formę jakiegoś drobnego upominku, np. książki.

Nagradzanie dziecka daje mu wiarę we własne siły, dziecko czuje, że to co robi ma sens. W ten sposób dodatkowo zaspokajamy jego potrzebę uznania i sukcesu.

Należy tu wspomnieć o jeszcze jednym ważnym aspekcie dotyczącym nagród. Nagrody, które długotrwale budują dobrą samoocenę dziecka i utrwalają dobre zachowania to tylko i wyłącznie nagrody niematerialne. W przypadku nagród materialnych, dziecko za każdym razem oczekuje kolejnych i tylko wtedy ma bodziec do dobrego zachowania. To nie utrwala pozytywnych zachowań na długo.
Nagroda powinna być stosowana po zakończeniu jakiegoś działania, dziecko otrzymuje ją za coś co już zostało zrobione.

10 złotych zasad mądrego nagradzania.

  1. Stosuj nagrody znacznie częściej niż kary.
  2. Nagroda musi być dostosowana do wieku i rozwoju poznawczego dziecka.
  3. Nagroda powinna zaspokajać pragnienia dziecka.
  4. Ważne by za każdym razem dziecko wiedziało za co zostało nagrodzone.
  5. System nagród powinien być urozmaicony.
  6. Pochwała i uznanie rodzica, są wielką siłą mobilizującą dziecko do pozytywnych zachowań.
  7. Należy jak najczęściej stosować nagrody niematerialne, bo tylko one długotrwale budują dobrą samoocenę dziecka.
  8. Jeśli karzesz za złe zachowanie, później nagródź za dobre.
  9. Pamiętaj, że to nagroda jest dowodem na to, że doceniamy wysiłek dziecka.
  10. Doceniaj i nagradzaj nawet małe rzeczy, będzie to zachętą do robienia wielkich.

Wbrew pozorom, dziecko wcale nie oczekuje od rodziców całkowitej swobody i braku jakichkolwiek ograniczeń. Ono potrzebuje jasno określonych zasad i granic oraz konsekwencji w ich przestrzeganiu. Tylko wtedy czuje się bezpieczne. Każde dziecko jest inne. Różni się od innych pod względem stopnia wrażliwości i odporności na stres. Dzieci boją się kar, ale nieraz robią złe rzeczy ze zwyczajnej niewiedzy, a nie dlatego, że tak lubią. Rolą rodzica jest odpowiedni dobór nagród i kar, tak by przyniosły one odpowiednie rezultaty, a zarazem nie wyrządziły dziecku krzywdy.

Jeśli dziecko czuje się naprawdę kochane – wszelkie zakazy wydane przez rodziców, nawet gdy początkowo wywołują sprzeciw, czy nawet bunt, w końcu zostaną zaakceptowane.

Jeśli rodzic wybierze zbyt rygorystyczną postawę wychowawczą, może ona stłumi naturalny rozwój dziecka, z kolei tzw. bezstresowe wychowanie, może zaburzyć poczucie bezpieczeństwa dziecka. Dla dzieci, to właśnie zasady i reguły są podstawą do tego by czuły się one bezpiecznie.

Pamiętaj! To NAGRODA jest jednym z najsilniejszych motywatorów do działania.

Agata Szymendera – Coach dziecięcy i rodzicielski. Niebolandia.

Photo credit: Lotzman Katzman via Foter.com / CC BY